HABER FOTOĞRAFÇILIĞI NASILDIR?

 (Erkan Yüksel ve Halil İbrahim Gürcan. Haber Toplama ve Yazma, Tablet Yayinevi, Konya, 2005)

Görüntüyü, ışığa karşı duyarlıklı cam, kâğıt vb. bir yüzey üzerinde özel makine ile tespit etme yöntemi.
Fotoğraf, doğada mevcut gözle görülebilen maddi varlık ve şekilleri ışık ve benzeri kimyasal maddeler yardımıyla ışığa karşı duyarlı hale getirilmiş film, kağıt ya da herhangi bir madde üzerine saptayan fiziksel ve kimyasal bir işlemdir.


Birkaç fotoğrafın birleştirilerek tek bir karede toplanması.
Fotomontaj, birbirinden ayrı görüntülerin bulunduğu birkaç fotoğraftan seçilen unsurların bir araya getirilerek tek bir fotoğraf karesinde toplanmasıdır. Fotomontajda, asıl fotoğraf karesinde bulunmayan görüntü, başka bir fotoğraf karesinden kesilerek yapıştırılmakta ve ortaya, gerçekte olmayan ancak, iki fotoğraf birleştirilince gerçekmiş gibi gösterilen bir fotoğraf hilesi ya da oyunu vardır. Günümüzdeki bilgisayar teknolojisinin sunduğu olanaklar, fotomontajın çok kolay ve gerçek görüntü kalitesinde yapılmasını sağlamıştır.


Birden fazla konuyu bir araya getirmesi anlamında fotomontajı olumlu görmek mümkünse de, daha farklı amaçlarla bir araya gelmesi mümkün olmayan kişi ya da nesnelerin bu yöntemle bir araya getirilmesi hem hukuki hem de etik anlamda olumsuz yönlere sahiptir.








Basında genellikle üç tür fotoğraf kullanılır: Haber fotoğrafı, renklendirici fotoğraf, kavramsal fotoğraf.
Haber fotoğrafı, okuyucuyu bilgilendirici işlev görür. Renklendirici fotoğraf, birlikte yer aldığı metnin konusunu ele alır, ancak bilgilendirici görevi yoktur. Kavramsal fotoğraf ise irdelenen konunun merkezindeki kavramı görselleştirmeye yarar.


Haberi tamamlayan, güçlendiren ve bazen haberde ön plana çıkan en önemli unsur fotoğraftır.
Haber fotoğrafçılığı ayrı bir çalışma alanıdır. Foto muhabirlerinin çektikleri fotoğrafların mümkün olduğu kadar haberi tanımlayan, destekleyen ve güçlendiren unsurlarına dikkat edilir. Bir haber fotoğrafı haber olayına tanıklık eder, olayı belgeler, bir durumu ya da davranışı destekler, haberin inandırıcılığını sağlar. Haber fotoğrafçılığı durağanı tercih etmez ve çoğu zaman haberin özünü yansıtmayı amaçlar. Bu nedenle bir fotoğraf, başlı başına bir haber sayılabilir.


Haber fotoğrafının sahip olması gereken nitelikler şöyle sıralanabilir:
§  Olayı anlatan bir fotoğrafın, haberciliğin temel formülü olan 5N1K’daki sorulara yanıt vermesi beklenir. Pek çok durumda bir fotoğraf bu sorulardan ne kadarına yanıt veriyorsa o kadar değerli görülebilir.
§  Fotoğraf olay hakkında bilgi vermeli, olay, haberle ilgili olmalıdır. Olaya tanıklık etmelidir.
§  Haber fotoğrafı aksiyon, hareket içermeli, içeriğinde haberin hikayesi, gerçekleşen olaydan ilginç kareler bulunmalıdır.
§  Haberi tanımlamalı, desteklemeli, güçlendirmelidir.
§  Fotoğrafın daha çok ilgi uyandırması için değişik açılardan, diğer deyişle yüksekten, alçaktan ya da dar açılardan çekilmelidir.
§  Fotoğraf, haberin gerçekleştiği yerde çekilmeli, haberdeki eylemi vermelidir.
§  Fotoğraf, doğal olmalı, yapmacık olmamalıdır.


§  Fotoğrafta mümkünse en çok beş kişi bulunmalıdır.


Haber fotoğrafı sağlayan ajanslar.
Ülkemizde haber fotoğrafı sağlayan ajanslar, haber ajansları da olan Anadolu Ajansı (AA), Ankara Haber Ajansı (ANKA), Cihan Haber Ajansı (CHA) ve İhlas Haber Ajansı (İHA) şeklinde sıralanmaktadır.
Uluslararası alanda ise haber fotoğrafı ajansları arasında belli başlıları şunlardır: Sipa Pres, Sygma Photo, Magnum Photos, Black Star, National Geographic Society, Amerikan Fotoğraf Birliği (Film and Photo Leauge), Agence France Presse (AFP), United Press International (UPI), Associated Pres (AP), Reuters.


Basın kuruluşlarında fotoğraf çekmekle görevli muhabirlerdir.
Ülkemizdeki ünlü haber fotoğrafçıları şunlardır: Ali Öz, Ara Güler, Arif Hikmet Koyunluoğlu, Burhan Felek, Cemal Işıksel, Coşkun Aral, Eleni Küreman, Ergün Çağatay, Esat Tengizman, Fikret Otyam, Garbis Özatay, Gökşin Sipahioğlu, Güneş Karabuda, Hüseyin Ezer, Hüseyin Kırcalı, İsa Çelik, İsmet Gümüşdere, Mehmet Sürenkök, Mustafa Kapkın, Mustafa Türkyılmaz, Rıza Ezer, Sebahattin Giz, Suavi Sonar, Şemsi Güner.


Basında yayınlanan fotoğraflar ile birlikte genellikle fotoğrafı ya da olayı tanımlayıcı bilgi, konuşan kişinin bir sözü ya da haber içeriğindeki başka bir konu yazılı olarak anlatılır.
Fotoğraf altı yazılarında eksiksiz, doğru ve okuru bilgilendirici mesajların yer alması beklenir. Fotoğrafta görülen olayı, “şunu yaparken görülüyor” biçiminde tanımlayan ifadelerden de kaçınmak gerekir. Fotoğraftaki kişinin ifadesine bakarak “mutlu” ya da “üzüntülü” oldukları belirtiliyor ise, bunun anlık bir yüz ifadesi olup olmadığının  bilinmesi gerekir. Anlık olan fotoğrafı anlatan dilin de o ana ilişkin vurguları içermesi beklenir.
Fotoğrafta görülen kişilerin kimlikleri okur açısından daha bilgilendirici ve önemlidir. Fotoğraf altı yazısı, başlığa benzememeli ya da haberin özeti niteliği taşımamalıdır. Bu açıdan farklı mesajlar içermesi tercih edilir. Alıntı kullanılması, metnin uzun tutulması ve basmakalıp sözlerden kaçınılması diğer öneriler olarak sıralanabilir.
Fotoğraf altında kullanılacak metnin uzunluğu ya da sayfa tasarımcısının arzusu doğrultusunda kimi fotoğraf altı yazılara başlık kullanılmaktadır. Bu başlık genellikle fotoğraf altı yazısının ilk satırında yer alır. Sayfa tasarımı açısından fotoğraf altı yazısının fotoğrafın altında yazı için ayrılan alanı tamamen doldurmasına dikkat edilir.


Örnek fotoğraf altı yazıları şöyle görülebilir:
§  İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Dr. Kadir Topbaş
§  Dr. Kadir Topbaş
§  Topbaş
§  Korkmaz: Ceza arttırarak suç önlenemez
§  Hamira Baran, 8 yıla karşılık rekor tazminat istiyor.
§  Nüfusu 600 milyon olan Hindistan’da, aylık geliri 9 doların altında milyonlarca kişi çalışıyor.
§  Galatasaray’ın genç yıldızı Emre, orta alanda etkiliydi.
§  ‘Jay Leno’yla Bu Akşam’ adlı talk şova katılan Bush, Leno’nun kendi maskesini takması üzerine masa altından çıkardığı Gore maskesini giyerek karşılık verdi.
§  15 TRİLYONLUK  YAT Dinç Bilgin’in New Century adlı süper lüks yatı, en son Marmaris’den çıkış yaptı. İngiliz bayraklı yat için yapılan çıkış işleminde adres Yunanistan’ın Rodos Adası gösterildi.
§  KENDİNİ İŞİNE VERDİ Önceki gün CNR Dünya Ticaret Merkezi’ndeki Tekstil Fuarı’nda La Gazetta firmasının tanıtımına katılan Begüm Özbek, “Bundan sonra kendimi işime vereceğim” dedi.


Birlikte kullanıldığı fotoğrafın genellikle altına yazılan, daha çok fotoğraftaki olayı tanımlayan ve haberden çok fotoğrafın ön planda bulunduğu kısa haber metinlerine fotoğraf altı haber denilir.
Haberde fotoğraf öğesinin metinden daha fazla öneme sahip olduğu durumlarda, genellikle “iyi” ya da “kaliteli” olarak nitelendirilebilecek büyük fotoğraflarla birlikte kullanılan fotoğraf altı haberler, diğer haber yazma tekniklerinden farklı tekniklerle yazılmaz. Bu nedenle 5N1K formülünü bu haberlerde aramak gereksizdir. Üç-beş cümleden uzun olmayan bu haberlere, fotoğrafların altlarına yazılmış başlıklı kısa haberler de denilebilir.





Örneğin bir fotoğraf altı haber şöyledir:
BUZUN GECEYLE DANSI
§  Almanya’nın Yukarı Bavyera eyeletinde geceleri hava sıcaklığının aşırı düşmesi, gölleri kayak pistine çevirdi. Seefeld köyü yakınlarındaki Pilsensee gölünün donmasıyla doğal bir kayak merkezi oluştu. Ayaklarına kayak ayakkabılarını giyenler, kendilerini eşsiz güzellikteki bir manzaranın ortasında buzun kaygan ritmine teslim etti.


Felaket, kaza, cinayet gibi olaylarda kullanılacak fotoğrafların belli özelliklere uygun olması şartı aranır.
Öncelikle kan, ceset ve felaket fotoğraflarının okuyucuyu uyarma işlevi görmesi beklenir. Örneğin bir trafik kazası fotoğrafından beklenen okuyucunun bu kazanın fotoğrafından etkilenip daha dikkatli olması gerektiğinin bilincine varmasıdır.
Haberin anlatımı için de fotoğraf önemlidir. Kazanın nedenini, cinayetin nasıl işlendiğini anlatan, delilleri gösteren ve olayı tanımlayan fotoğraflar da habercilik açısından değer taşır.
Bunun dışında kamunun bilgilenme hakkının ötesine taşan, bilgiden çok, duygulara seslenen, örneğin kan ve parçalanmış ceset görüntülerinin yayınlanmaması daha doğru olacaktır. Okur tarafından “korkunç”, “iğrenç”, “tüyler ürpertici” olarak nitelendirilebilecek fotoğrafların yayınlanması özel “dikkat” ve “iki kere düşünmeyi” zorunlu kılmaktadır.


Basın Kanunu’na göre cinsel saldırı, cinayet ve intihar olayları hakkında, haber vermenin sınırlarını aşan ve okuyucuyu bu tür fiillere özendirebilecek nitelikte olan yazı ve resim yayınlamak suçtur.
Bir intihar haberinde kamu yararı nerededir? İntihar haberi yapan muhabirin ya da bu haberi yayınlamak isteyen yazı işleri müdürünün kendi kendine sorması gereken soru budur. Kamunun bilgi edinme hakkının sınırlarını aşan, intihar eyleminin nasıl yapıldığını ayrıntılı bir biçimde gösteren, intiharın gerekçelerini haklı göstermeye çalışan ya da bunun gibi intiharı özendiren nitelikte olduğundan şüphe duyulan haber ve fotoğrafların yayınlanmaması daha büyük kamu yararı sağlayacaktır. Çünkü habercilik, kamu yararının daha fazla nerede olduğunun gözetilmesini gerekli kılar. Bu nedenle gazetenin hiçbir şekilde “intihar haberi yayınlamaması” da önemli bir tercihtir.
Bu tür haberlerin diğer uçtaki sınırlılığı ise kişilik haklarıdır. Cinsel saldırı ve cinayet haberlerinde sanık ya da zanlının hukuk devletinin kuralları içerisinde mahkemeye çıkartılmadan suçlu ilan edilmesi ve mahkumiyet kararının verilmesi, yayın organı tarafından da suçlanması ve cezalandırılması doğru bir davranış olmadığı gibi hukuken de suç niteliği taşımaktadır.


Terörün amacı medya aracılığıyla sesini duyurmak, toplumda panik, korku ve karmaşa yaratmak, bu yolla istediğine ulaşmaktır.


Medya sorumlusunun da bu amacı bilerek haberini yazması ve kullanacağı fotoğrafları seçerken de bu amaca hizmet etmemesi daha doğru olacaktır.


Özellikle terör saldırıları sonrasında haber merkezlerinde yaşanan “panik” havası içerisinde, “doğru” ve “doğruluğu kontrol edilmiş” bilgilere ulaşılmadıkça, yayın akışı kesilerek bu tür haberlerin yayınlanması kamuoyunda “şok” etkisini artırmakta, dolayısı ile haberi ilk elden duyurma heyecanı içinde, haberin kamuoyunda yaratacağı etki gözden kaçırılmaktadır.


Habercinin görevi haberi en hızlı şekilde kamuoyuna duyurmak kadar, haberi en doğru ve en güvenilir şekilde, panik, sok ve infiale de yol açmayacak biçimde, yaratacağı etkinin sonuçlarını da göz önünde bulundurarak yayınlamaktır.
Haberci, terör haberleri ile ve bu haberlerin görüntüleri ile ayrı bir terör yaratmamalıdır.