Yaygın gazetelerin satış rakamlarında uzun yıllardır önemli bir hareketlilik dikkati çekmezken, Eskişehir basınında son iki yıldır neredeyse hem yayınlanan gazete sayısı hem de gazetelerin toplam satış rakamı ikiye katlanmıştır. Üç ayrı bölümden oluşacak bu yazı dizisinde söz konusu değişimin nedenleri gazetecilerle ve gazete yöneticileri ile yapılan görüşmelere dayalı olarak sistematik bir biçimde açıklanmaya çalışılacaktır.
1950'li yıllarda 13 günlük gazetenin yayınlandığı Eskişehir'de bu sayı 1988'e gelindiğinde 4'e düşmüştür. Ardından kimi yeni gazete "denemeleri" olmuşsa da bunlar "uzun ömürlü" olamamıştır. Günümüzde daha önce yayınlanan Sakarya, İstikbal, Milli İrade ve Son Haber gazetelerine ek olarak, yeni yayınlanmaya başlayan İki Eylül, Ak Haber, Yeniden Kurtuluş ve Eskişehir Anadolu gazeteleri ile birlikte bu sayı 8'e çıkmıştır.
Yerel gazetelerden Yeniden Kurtuluş ve Akhaber dışındakiler dört renkli yayınlanmaktadır. Eskişehir Anadolu gazetesi 10, diğerleri 25 Yeni Kuruşa satılmaktadır. Normal gazete boyutlarında basılan Sakarya ve İstikbal ortalama 16-20 sayfa, İki Eylül ve Milli İrade 12-14 sayfa, Eskişehir Anadolu 12 sayfa, Son Haber 8-10 sayfa, Yeniden Kurtuluş 6-8 sayfa, tabloid boyda basılan Ak haber gazetesi de 16 sayfa şeklinde yayınlanmaktadır. Sakarya, İstikbal, Eskişehir Anadolu gazetelerinin baskı sayıları binli rakamlarla ifade edilirken, diğerlerinin baskı sayısının daha az olduğu belirtilmektedir. Genel anlamda ise son birkaç yıl içerisinde Eskişehir basınının "iki kata yakın" tiraj kazandığı kaydedilmektedir.
Eskişehir basının "okuyucu kazanmasına ilişkin" nedenleri değerlendirmek üzere gazetelerin sorumluları ile yaptığımız görüşmeler, birbirinden farklı nedenlere dikkat çekmektedir. Bu bağlamda belli başlıklar halinde söz konusu "okur ilgisinin nedenleri" tanımlanabilmektedir.
GAZETE OKURLARINDAN VE DIŞ UNSURLARDAN KAYNAKLANAN NEDENLER
Gazetecilerin ya da gazete yöneticilerinin doğrudan etkisi dışında gelişen unsurları gazete okurlarından ve dış unsurlardan kaynaklanan nedenler başlığı altında toplamak mümkündür.
İlgi ya da merak düzeyinin artması
Eskişehir'in "en çok satan" yerel gazetesi, Sakarya'nın Yayın Danışmanı Prof. Dr. İnal Cem Aşkun, gazete tirajlarında son yıllarda dikkati çeken artışı tanımlarken, "şu anda Eskişehir'de en fazla Posta gazetesi satılmakta, ikinci sırada da Sakarya gelmektedir. Sakarya'nın satış rakamı da yaklaşık 5 binin üzerinde, 6 bine yaklaşmaktadır." diye konuşmaktadır. Tiraj artışının nedenlerini en başta "kamuoyunun yerel basına bakışının değişimine" bağlayan Aşkun, başka unsurlara da dikkati çekmektedir.
"Şehir halkına sürekli, 'Burası İstanbul, Ankara, İzmir değil, burası Eskişehir. Burası da bir Büyükşehir. Burada da önemli olaylar oluyor' diyoruz. Eskişehir'in sorunlarını gündeme getiriyoruz. Halkı ilgilendiren konuları manşete taşıyoruz." diyen Aşkun, dolayısıyla kamuoyunda yerel olaylara yönelik artan ilginin okuyucuyu gazete satın almaya ittiğini belirtmektedir. Aşkun'a göre gazete tirajlarındaki artışın en önemli nedeni kamuoyundaki bu ilgi değişiminden kaynaklanmaktadır.
İstikbal gazetesi Yazıişleri Müdürü Murat Taşkın ise, son iki yıl içinde gazete tirajlarının iki kata yakın arttığını belirterek, "şu anda 4000 baskı yapıyoruz ve yalnızca 50 iade alıyoruz" diye konuşmaktadır. Taşkın, tiraj artışının en önemli nedeni olarak şu görüşleri dile getirmektedir:
"Eskişehirliler artık 'benim şehrimde neler oluyor?' diye merak etmeye ve onun için yerel gazete satın almaya başladılar. Tiraj artışının kökenine bakıldığında bu olgunun son iki ya da iki buçuk yıllık bir gelişme olduğunu söylemek mümkün. Daha öncesine dayanan bir gelişme değil yani. İnsanlar 100 bin liraya yaygın gazeteleri okuyabiliyorlar. Televizyon kanallarında da ülkeye ve dünyaya ilişkin tüm gelişmeleri izlemek mümkün. Ancak Eskişehir'de neler olduğunu merak edenlerin yararlanabileceği en önemli kaynak yerel gazeteler. Tiraj artışı da büyük ölçüde yerel olaylara olan merakın artmasına bağlı. Gazeteler bu nedenle artık daha fazla satılıyor."
Sakarya gazetesi Reklam Müdürü Hüseyin Akyıldız da "güncel olayların" tiraj artırıcı etkisine dikkat çekmektedir. "Güncel haber önem kazandı. Çok önemli olaylar olduğunda gazetenin satışı artıyor." diyen Akyıldız, "birinci sayfada ya da manşette yer alan haberin içeriğine göre tiraj rakamının değiştiğini" ifade etmektedir. Milli İrade gazetesi Yazıişleri Müdürü Suat Topateş ise gazete tirajlarında "bir kıpırdanma" yaşandığını ancak oranların "söylenildiği şekilde artmadığını" kaydetmektedir. Topateş, "halkın güncel olaylara ilgisinin artması özellikle son bir yılda tirajlarda bir kıpırdanma yarattı" diye konuşmaktadır.
Eskişehir'in gündeminin farklılaşması
Yerel olaylara ilginin arttığını dile getiren Eskişehir Anadolu gazetesi yazıişleri müdürü Hakkı Kutlu ise bir başka unsur olarak Eskişehir'in siyasal ortamına ve değişen gündemine dikkat çekmektedir. Ülkenin siyasal ortamı ve gündemi ile Eskişehir'in siyasal ortamı ve gündeminin giderek farklılaştığını belirten Kutlu, "Vatandaş, 'bizim görmediğimiz bir şeyler oluyor Eskişehir'de' diye düşünmeye başladıkça yerel gazeteler satılmaya başladı. Büyükşehir Belediyesi'nin çalışmaları yaygın gazete ve televizyonlara haber ve yazı konusu olunca, insanlar olup bitenleri merak etmeye başladılar. Yerel gazeteleri de satın almaya, aramaya başladılar." demektedir.
Aşkun da bu konuda "Büyükşehir Belediye Başkanı Yılmaz Büyükerşen olmasaydı, belki de bu tiraj artışı olmazdı" diye gündemin farklılaşma nedenine değinmekte ve şunları dile getirmektedir: "Belediyenin faaliyetleri suya sabuna dokunmaya, insanları rahatsız etmeye başlayınca, insanlar, şehirde neler olup bittiğini anlamaya, şikayetlerini yerel gazeteler aracılığıyla dile getirmeye başladılar. İstanbul gazeteleri Belediye'nin başarılı icraatlarını haber yaparken, yerel basın halkın şikayetlerini dile getirmeye başladı. Eskişehir'de ne olup bittiğini insanlar yerel gazetelerden öğrenmeye başladı. Her geçen gün de halkın şikayetleri arttı. Telefonla, faksla, mektupla yerel gazetelere akın ettiler. Gazete binamız şikayete gelen vatandaşlarla dolup taşmaya başladı." Eskişehir kamuoyunun şehrin değişen gündemine ilgisiz kalmadığının en güzel örneği olarak ulaşım sorununu dile getiren Aşkun, "Tramvay bunun en güzel örneğidir. Ulaşım sorununu sürekli yazdık. Tramvay konusunu sürekli haber yaptık. Eskişehirli, şehirleri ile ilgilenme zorunluluğunu hissetti. Şehirde bir şeyler değişmeye başladı. Bu nedenle de yerel haberlere ilgi arttı." diye konuşmaktadır.
Hükümet politikaları çerçevesinde yerel yönetimlere verilen "ağırlığın arttığını" dile getiren Aşkun, "Yerel basın halkın tek imkanı haline geldi. Uygulamaların öğrenildiği, tartışıldığı tek yer yerel gazeteler oldu" demektedir.
Sivil toplum örgütlerinin etkisi
Şehirde bir yandan farklı ve şehir insanını ilgilendiren olaylar yaşanmaya başlanırken, diğer yandan da kamuoyunun bu olaylara olan ilgisi sivil toplum örgütleri de harekete geçmiş ve bu kesimlerin yerel basına ilgisi artmıştır. Aşkun bu durumu şöyle ifade etmektedir: "Eskişehir'de bağımsız kuruluşlar, odalar, dernekler, sendikalar canlanmaya başladı. Gündeme gelmek için yerel gazetelerle daha fazla iletişime geçme ihtiyacı duydular. Kamuoyu baskısının önemini anladılar. Bunda da yerel basının önemini kavradılar. Daha fazla toplantı yapmaya, açıklamada bulunmaya başladılar. Bu da tirajı artıran bir başka unsur oldu."
İstanbul gazetelerinin Eskişehir'e ilgisiz kalması
Eskişehir'de kimi hareketlenmeler yaşanırken "İstanbul gazetelerinin" bunlara duyarsız kalması yerel gazetelerin okunurluğunu artıran bir başka unsur haline gelmiştir.
İki Eylül gazetesi Yazıişleri Müdürü Can Hacıoğlu, yerel basındaki tiraj artışında "birinci derecede" İstanbul gazetelerinde Eskişehir haberlerinin yayınlanmamasının etkili olduğunu savunmaktadır. Aynı şekilde Kutlu da "İstanbul gazetelerinin Eskişehir'e ilgisiz kalmasını" önemli bir unsur olarak vurgulamaktadır. Kutlu, yerel gazete okurlarının İstanbul gazetelerine tepkili olduğunu da ileri sürmektedir.
"Yerel kamuoyunda İstanbul baskısını ortadan kaldırmaya çalışıyoruz" diye yayın politikasını açıklayan Aşkun, "İstanbulluların da kendi kentlerine yönelik yerel gazetelere ihtiyaç duyduklarını ve bunun arayışı içerisinde olduklarını" dile getirmektedir. Aşkun, "Büyük gazeteler, büyük projeler peşindeler. Kentle, kent insanı ile meşgul değiller. Ancak yerel gazeteler kendi kentleri ve kendi kentlerinin insanları ile ilgileniyor. Bunun için de tiraj alıyor." diye konuşmaktadır.
Aynı nedene dikkati çeken Sakarya gazetesi Spor müdürü Engin Bayrı ise, "Vatandaş artık uyandı. İstanbul basınını, İstanbul haberlerini istemiyor. Kendi haberlerini okumak istiyor" diye benzer yöndeki görüşlerini ifade etmektedir.
"Kültürel seviye"nin artması
Bir başka unsur olarak Eskişehirlilerin "kültürel seviyesinin" arttığını savunan Sağlam, kentin kültür seviyesindeki değişime bağlı olarak yerel gazetelerin tiraj kazandığını ileri sürmektedir. Aşkun ise bu görüşe katılmadığını belirtmekte ve şöyle demektedir: "Eskişehir öteden beri, Anadolu'nun kültür seviyesi yüksek bir kenttir. Aydını bol bir kenttir. Böyle bir 'kültürel seviye artışını' neden olarak göstermek doğru olmaz. Bence diğer nedenler daha önemlidir. Kültürel seviyenin artması o kadar sözü edilebilecek bir neden değildir."
Hızlı nüfus hareketinin etkisi
Eskişehir'de yaşanan nüfus hareketlerine işaret eden Aşkun, "Eskişehir'de hızlı bir nüfus değişimi yaşanmaya başladı. Şehir göç alıp, göç vermeye başladı. Eskişehir'e gelen insanlar da yerel gazetelere yöneldi. Yeni okurlar geldi." sözleriyle bir başka unsura vurguda bulunmaktadır.
Üniversite kenti olmanın etkisi
Eskişehir'de iki ayrı üniversitenin, eş deyişle Anadolu ve Osmangazi Üniversitelerinin var olması da Eskişehir kamuoyunu hareketlendiren bir unsur olarak tanımlanmaktadır. Aşkun bu konuda şunları söylemektedir:
"İki üniversite arasındaki mücadele, düzenlenen pek çok etkinlik, şehri ilgilendiren bir çok konunun gündemine gelmesine neden oluyor. Örneğin deprem, imar planı, porsuk çayı, tramvay gibi bir çok konuda üniversiteden açıklamalar yapılıyor. Üniversiteden şehre yönelen mesajların taşıyıcısı da yerel gazeteler oluyor. Üniversite hocaları şehrin sorunları ile ilgilenmeye başladıkça, yerel gazeteler de bu konulara kamuoyunun dikkatini çekiyor. Öğrenciler de faaliyetlerini, eylemlerini yerel gazetelerde görüyorlar. İstanbul basını bunlara yer vermiyor."
Okur profilindeki değişim
"Kültürel seviye" ile ilişkili görülebilecek bir başka unsur olarak Kutlu, Eskişehir basınındaki okur profilinin değişimine dikkati çekmektedir. "Artık yerel gazeteler bayilerden satın alınmaya başlandı." diyen Kutlu, abonelik sisteminden çok bayii satışlarının artmasının gazetelere olan talebin en önemli göstergesi olduğunu dile getirmektedir. Kutlu, "Eskiden işyerleri ve kahvehanelerde okunan yerel gazeteler artık evlere girmeye başladı. Bu çok önemli bir gelişme. Okur profilinde de ciddi anlamda bir değişiklik söz konusu." diye konuşmaktadır. Aşkun da artık "yerel gazetelerin evde okunmaya başlandığını" dile getirmektedir.
Sonuç olarak yukarıda sıralanan unsurlar gazetecilerin ya da gazete yönetiminin doğrudan etkisi dışında gelişen unsurlar biçiminde bir araya getirilebilmektedir. Bunun dışında bir de gazetecilerin üzerinde emek verdiği yayın içeriklerine yönelik kimi unsurlardan söz etmek gereklidir. Gazete içeriklerinden ve yönetim anlayışından kaynaklanan nedenler yazı dizisinin devamında ele alınacaktır.
---------------------------------------
Bu araştırmanın tam metni şu hakemli dergide yayımlanmıştır:
Yüksel,
E., “Eskişehir Basını Neden Tiraj Kazanıyor”, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Selçuk İletişim 4
(2), 18-29, (2006).
-------------------------------
ESKİŞEHİR BASINI NEDEN TİRAJ KAZANIYOR? (I)
02.03.2005
http://www.dorduncukuvvetmedya.com/article.php?sid=4049
|
|