Eskişehir basınının son yıllarda neden tiraj kazandığına ilişkin değerlendirmenin bu bölümünde gazete içeriklerinden kaynaklanan neden üzerinde duracağız. Gazeteci ve yöneticilerle yaptığımız görüşmeleri belli başlıklar altında bir araya getirmek mümkün.
Gazetecilik anlayışındaki değişim
Yayın içeriklerindeki değişim konusunda Eskişehir Anadolu gazetesi Yazıişleri Müdürü Hakkı Kutlu, "standart yerel gazetecilik anlayışının" değişiminden söz etmekte ve şunları söylemektedir:
"Gazetecilik anlayışında önemli bir değişim yaşandı. Geçtiğimiz yıl, Anadolu gazetesi olarak bizim yayın hayatına farklı bir anlayışla başlamamız, yeni okurların gazete ile buluşmasına neden oldu. Basına kalite geldi. Yerel gazete okumayanlar, yerel gazete satın almaya başladı. Sadece bizim gazeteyi değil, diğer gazeteleri de merak etmeye başladılar. Diğer gazeteler de tiraj kazandı. Sorumlu, bilinçli ve doğru habercilik anlayışı yerel gazetelere tiraj kazandırdı. Gazetecilerin mesleğe ve haberciliğe bakış açıları değişti."
2002 yılında yayınlanmaya başlayan Yeniden Kurtuluş gazetesinin Yazıişleri Müdürü Mehmet Göktekin de gazetecilik anlayışındaki değişimi vurgulamakta ve "değişimin kabuğu henüz kırılmadı" diye eklemektedir. Halkın istediği yönde gazete yapılmaya başlandığını ifade eden Göktekin, "Bunda İletişim Fakültesi mezunu arkadaşların da yerel gazetelerde çalışmaya başlaması etkili oldu. Şu anda önceki yıllara göre fakülte mezunu gazeteci sayısında ciddi bir artış var. Bu arkadaşların da biraz etkisiyle; artık daha fazla muhalefet yapan, denetim anlayışının benimsendiği, sorgulama alışkanlığının kazanıldığı bir habercilik tarzı gelişmeye başladı." demektedir.
Eskişehirspor etkisi
İki Eylül gazetesi Spor Müdürü Ali İhsan Sarıçoban ise, gazetelerin tiraj artışlarındaki "en önemli nedenin" Eskişehirspor olduğunu savunmaktadır. Sarıçoban, "Tiraj artışlarının yüzde 60'ını Eskişehirspor ile açıklamak mümkündür" diyerek şunları söylemektedir:
"İstanbul gazetelerinde Eskişehirspor haberlerine neredeyse hiç yer verilmemekte, bu durum da Eskişehir gazetelerine olan ilgiyi artırmaktadır. Yerel gazeteler Eskişehir'i yalnız Eskişehir'de oynanan karşılaşmalarda değil, deplasmandaki karşılaştırmalarıyla da haber yapmakta, takımla ilgili tüm gelişmeleri okuyucuya aktarmaktadır. Eskişehirspor meraklıları da takımları ile ilgili haberleri birinci elden Eskişehir gazetelerinden almaktadır. Aslında Eskişehirspor'un ligden düşmesinin de yerel gazetelerin tiraj artışında etkili olduğunu söylemek mümkündür. Takım küme düşünce İstanbul gazetelerinde haber yayınlanmaz olmuş, bu durumda da yerel gazeteler tiraj kazanmıştır." Sakarya gazetesi Yazıişleri Müdürü Hakkı Sağlam ise, Sarıçoban'ın iddialı görüşlerinin aksini savunmaktadır. Sağlam, "Hayır. Bu doğru değil. Şu anda Eskişehirspor süper lige çıksa, bizim gazete satışımız 1000 daha artar. Tiraj artışının Eskişehirspor kaynaklı olduğunu düşünmüyorum" demektedir.
Sakarya gazetesi Spor Müdürü Engin Bayrı da "Eskişehirspor'dan bir şekilde haberi oluyor insanların. Süper ligde olsak İstanbul gazetelerinde daha çok haber çıkar." diye görüşlerini açıklamaktadır.
Aynı şekilde Sakarya gazetesi Yayın Koordinatörü Prof. Dr. İnal Cem Aşkun da "Eskişehirspor süper lige çıkarsa tiraj büyük oranda artar" diye görüş bildirmektedir. Eskişehirspor'un "şu anda halkın ilgisini eskisi gibi çekmediğini" söyleyen Aşkun, "Eskişehirspor taraftar kaybetti. Artık İstanbul takımlarının taraftarları şehirde taraftar dernekleri kurmaya çalışıyor. Eskişehirspor eskisi gibi gündeme gelmiyor. Oysa İstanbul takımları ile mücadele veren ve onlar karşısında başarı elde eden ilk Anadolu takımı Eskişehirspor'dur. Eskişehirspor, bu başarıyı yeniden gösterebilirse yerel gazeteler daha büyük tirajlar alır." demektedir. Eskişehir'in en fazla tiraja sahip ikinci gazetesi konumundaki İstikbal'in yazıişleri müdürü Murat Taşkın da Eskişehirspor'un "bu kadar" etkisinden söz etmenin doğru olmayacağını dile getirmektedir. "Eskişehirspor eskiden daha önemliydi" görüşünü savunan Taşkın, artık "bu etkiden söz etmek yerine yerel olaylara olan ilgi artışını izlemek gerektiğini" savunmaktadır.
Polis-Adliye haberlerinin etkisi
Polis-Adliye haberlerinin okuyucu kazandırıp kazandırmadığı konusunda ise İstikbal gazetesi Yazıişleri Müdürü Murat Taşkın, "Eskiden öyle söylenirdi. Cinayet, fuhus gibi haberlerin prim yaptığı konuşulurdu. Ancak şu anda bundan söz etmek doğru olmaz. Artık insanlar tramvayı merak ediyor, şehirdeki gelişmeleri öğrenmek istiyor." diye yanıt vermektedir.
"Manşet için eskiden polis-adliye haberleri beklenirdi. Ancak şimdi durum öyle değil" diyen Aşkun ise bu durumu, "halkın bu kurumlara güveninde de önemli ölçüde azalma var" diyerek bu güçlere ve buralardan gelen haberlere yönelik "duyarsızlaşmaya" işaret etmektedir.
Bayrı ise "Polis-Adliye haberleri klişeleşti. İstisnai kimi haberler çıkıyor ama bunlar tiraj sağlamaz. Çok önemli, ilginç kimi haberler günlük tiraj sağlar. Kılıcı bir etkisi olmaz" diye konuşmaktadır.
Magazin haberlerinin etkisi
Birçok gazetecinin "tiraj getirdiği yolunda" üzerinde neredeyse uzlaştığı en dikkat çekici neden, magazin sayfalarıdır. Son yıllarda artık pazar günleri de yayınlanmaya başlayan yerel gazeteler, iki ya da dört sayfa dört renk baskılı yerel magazin sayfaları yapmaya başlamış ve bu da gazeteler tiraj kazandırmıştır.
"Eskişehir'de gazetelerin pazar günleri de yayınlanması geleneğini 1997 yılında Sakarya gazetesi başlatmıştır." diyen Aşkun, pazar günleri verilen magazin sayfaları sayesinde gazetenin daha fazla sattığını, ancak hafta içi günlerde magazinin etkisinden söz etmenin mümkün olmadığını" söylemektedir. Gazetelerde yayınlanmaya başlayan bulmaca sayfalarına ve at yarışı sayfalarına da işaret eden Aşkun, önemli oranda okurun da bu sayfalara ilgi gösterdiğini belirtmektedir.
Bayrı da "Magazin haberlerinin fazla etkili olmadığını" dile getirmekte, magazin sayfaları kadar, at yarışı ve bulmaca sayfalarının önemine işaret etmektedir. Taşkın ise bu konuda şunları söylemektedir:
"Tiraj artışının 500'ünü magazin haberlerine bağlamak mümkün. Örneğin pazar günleri magazin sayfaları yapıyoruz. O gün o sayfaları koymazsak 100 gazete daha az satarız." Sağlam da pazar günleri gazete satışında magazin sayfalarının etkili olduğunu savunmaktadır. "Ancak diğer günlerde de gazete satışlarının arttığını" belirten Sağlam, başka unsurlara da dikkat etmenin gerekli olduğunu dile getirmektedir.
Kampanyaların etkisi
Kimi zaman da yerel gazetelerde yarışma ya da turnuvalar düzenlenmekte bu sayede de okuyucu kazanmaya çalışıldığı dikkati çekmektedir. Aşkun bu konuda şunları söylemektedir: "Biz Sakarya'da Minik Kral ve Kraliçe Yarışması, Halı Saha Futbol Turnuvası, Tavla Turnuvası gibi bazı kampanyalar düzenliyoruz. Bunlarla o günlerde tiraj sağlıyabiliyoruz. Ancak bu tiraj, kalıcı tiraj olmuyor. Kampanya bitince, bitiyor." Sakarya gazetesi Reklam Müdürü Hüseyin Akyıldız da "Minik Kral ve Kraliçe yarışması gazeteye tavan yaptırdı. Günlük değişmekle birlikte tirajımız 500 arttı" diye konuşmakta, ancak bu artışın dalgalı seyrini başka nedenlere bağlı de bağlı olduğunun altını çizmektedir.
Haber kaynaklarının çeşitlenmesi
Habercilik anlayışındaki değişimle paralel bir olgu olarak değerlendirilebilecek ve "dış unsurlar" bağlamındaki gelişmelerle de ilişkilendirilebilecek bir başka unsur olarak haber kaynaklarının çeşitlenmesinden de söz edilmektedir. Geçmiş yıllara oranla haber çeşitliliği ve haber kaynaklarının çeşitliliği bağlamında önemli mesafe katedildiğini anlatan Aşkun, "Muhabir sayısında bir artış olmadı. Ayrılanların yerine, yenisi geldi. Ancak haber kaynaklarının sayısı arttı. Artık daha çeşitli kesimlerden haber almaya başladık. Bağımsız kuruluşlar daha fazla haber kaynağı haline geldi." diye konuşmaktadır.
Köşe yazarlığındaki artış
Haber kaynaklarının çeşitlenmesi kadar, yazar kadrolarındaki artış da bir başka neden olarak ifade edilmektedir. "Güncel sorunlara yönelik yeni yazarlar ortaya çıktı." diyen Bayrı, yerel konularda yazan yazar sayısındaki artışın önemine işaret etmektedir.
Aynı görüşe katılan Aşkun, "halkın kendi yazarlarını okumaya" ya da "kendisi bir şeyler yazıp gazeteye göndermeye başladığını" söylemektedir. Sakarya'da 40'ın üzerinde köşe yazarının bulunduğunu belirten Aşkun, yerel basın yazarlarına "karşılığının ödenmediğini" de dile getirmektedir.
Siyasi yansızlık
Gazete içeriklerindeki siyasi yansızlık nedeniyle her kesimden farklı okur kazanıldığını söyleyen Aşkun, bu durumun diğer Anadolu gazetelerine de örnek olduğuna işaret etmekte ve sunları söylemektedir:
"Eskişehir'de hemşehrilik bilinci yoktur. Eskişehir'de siyasi partiler ve gruplar daha önemlidir. Biz gazete olarak ülke geneli düzeyindeki siyaseti Eskişehir odaklı şekilde yönlendirdik. Siyasilerden parti liderlerinin görüşleri yerine Eskişehir'e yönelik görüşlerini sorduk. Türkiye siyaseti istemedik. Bu mesaj da siyasilerce gayet iyi alındı. Yerel siyaset ön plana çıktı. Eskişehir gazetelerinde şu anda ideolojik, sağ, sol ya da siyasal parti düzeyinde bir ayrım söz konusu değildir. Gazeteler arasında da bütün siyasal partilere eşit düzeyde bir yaklaşım vardır. Şu anda Eskişehir gazetelerini ideolojik olarak etiketlemek mümkün değildir."
İlan ve reklamların etkisi
Sakarya gazetesi Reklam Müdürü Hüseyin Akyıldız, diğer unsurlarla birlikte bir başka unsur olarak, ilan ve reklamların etkisinden söz etmekte ve şunları dile getirmektedir: "Bundan beş yıl önce iki sayfa kutu ilan yayınlayamazken bugün dört sayfa ilan yayınlamaya başladık. Günlük 300-400 kutu küçük ilan alıyoruz. Tiraj kazanırken, ilan da kazanmaya başladık. Gazete satın alanların önemli bir kısmı, ilanlar için gazete alıyor. Eleman ilanları, iş ilanları, emlak ve otomobil ilanları okur kazandırıyor."
Sonuç olarak yayın içeriklerinde ve gazetecilik anlayışında önemli denilebilecek değişimlerin yaşanmış olması tiraj artışının nedenleri olarak gösterilmektedir. Bunlar dışında bir de yönetim anlayışındaki değişimden ve teknolojik gelişmelerden söz etmek gereklidir. Bir sonraki yazıda bu konuya yer verilecek ve çalışma tamamlanacaktır.
---------------------------------------
Bu araştırmanın tam metni şu hakemli dergide yayımlanmıştır:
Yüksel, E., “Eskişehir Basını Neden Tiraj Kazanıyor”, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Selçuk İletişim 4 (2), 18-29, (2006).
Yüksel, E., “Eskişehir Basını Neden Tiraj Kazanıyor”, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Selçuk İletişim 4 (2), 18-29, (2006).
---------------------
ESKİŞEHİR BASINI NEDEN TİRAJ KAZANIYOR? (II)
11.03.2005
11.03.2005
http://www.dorduncukuvvetmedya.com/article.php?sid=4111