Son yıllarda yayınlanan gazete sayısı ve toplam tirajı artan Eskişehir basınındaki gelişmeler bundan önceki iki yazıda okur odaklı ve gazetecilik anlayışı odaklı bir biçimde tanımlanmaya çalışılmıştır. Yazı dizisinin bu bölümünde ise yönetim anlayışından kaynaklanan nedenler üzerinde durulacaktır. Yönetim anlayışından kaynaklanan nedenler şöyle sıralanabilir:
Gazete sahibinin gazeteye bakışındaki değişim
Gazete içeriği ve teknolojik altyapısının değişimi ile ilgili önemli nedenlerin başında gazete sahiplerinin gazeteye olan bakış açılarındaki değişim dikkati çekmektedir. Bu konuyu ekonomik kriz dönemi ile ilişkilendiren Sakarya gazetesi Yayın Koordinatörü İnal Cem Aşkun, şunları söylemektedir: "Gazete sahipleri eskiden gazeteyi matbaanın bir yan ürünü olarak görüyordu. Ekonomik kriz döneminde ise matbaa işleri durma noktasına geldi. Gazete sahipleri gazetenin gelirleri ile ilgilenmeye başladı. Çünkü gazete satışları ve ilanlar krizden etkilenmedi. İstanbul'dan Bursa'dan, büyükşehirlerden, büyük matbaalardan Eskişehir'den iş almaya gelenler oldu. Çok ciddi rekabet doğdu. Matbaa işi yokken, gazeteden para kazanır oldular ve gazeteye daha fazla önem vermeye başladılar. Gazeteye bilgisayar aldılar. Dijital fotoğraf makinesi aldılar. Teknolojik yatırım yaptılar. İnternete bağlandılar. Ajanslara abone oldular. Gazete sahiplerinin gazeteye bakışı değişti. Bu da gazeteye yapılan yatırımın artmasına neden oldu."
Baskı kalitesinin artması
Gazete sahiplerinin hem matbaa işlerini büyütmeleri diğer yandan da gazetelerin baskı kalitesinin artması anlamına gelmiştir. Eskişehir'de yayınlanan gazetelerden şu anda ikisi dışında tümü dört renk ve en az 10 sayfa halinde yayınlanmaktadır. Diğer iki gazete siyah beyaz yayınırken, birisi de normal gazete boyutu dışında, tabloid boyda yayın hayatını sürdürmektedir.
Gazete tirajlarını artıran bir neden olarak baskı kalitesinin artması konusunda Sakarya gazetesi Yazıişleri Müdürü Hakkı Sağlam şunları söylemektedir:
"Artık baskı kalitesi ile birlikte sayfa sayımız da artmış durumda. 12 sayfalık gazete yerine 16-20 sayfalık gazete yayınlıyoruz. Renkli yayınlanan sayfa sayımız da arttı. Dört renk, kaliteli baskı teknolojisi ile baskı yapıyoruz. Okur boyası eline çıkan, fotoğrafın ne olduğunu anlamadığı, çamur gibi bir gazete okumuyor." Aşkun da aynı görüşleri dile getirmekte ve şöyle demektedir:
"Baskı kalitesinde İstanbul gazetelerinden farklımız kalmadı. Artık gazeteler 'ben yerel gazeteyim' diye bağırmıyor. Aynı dağıtım şirketi tarafından dağıtılıyor. İstanbul gazeteleri ile aynı bayide satılıyor. Matbaadan satılan ya da belli yerlerde satılan gazete yerine artık bayide satılan, dağıtıma çıkan gazete konumuna geldik."
Gazete fiyatlarının "makul seviyede" tutulması
Yerel basının giderek daha fazla "teknoloji yoğun" üretim imkanlarından yararlanmaya başladığını belirten Eskişehir Anadolu gazetesi Yazıişleri Müdürü Hakkı Kutlu ise, gazete fiyatlarının "makul seviyede" tutulmasının önemine işaret ederek şunları söylemektedir:
"Hala bir çok yerel gazetede daktilo, dizgi ve montaj çizgisiyle hazırlanan sayfalar yerine bilgisayar teknolojisinden yararlanmaya başladık. Bu maliyetleri düşürdüğü gibi okuyucuya daha kaliteli gazete sunmamıza olanak sağladı. Böylece 10 Yeni Kuruş'a yerel gazete çıkarabilir hale geldik. Yerel gazetelerin 25 YKr'ye satıldığı bir ortamda, 10 YKr'ye dört renk 12 sayfa gazete yayınlamaya başladık. Eğer yerel gazeteler fiyat politikalarını mantıklı şekilde ayarlarlarsa şu anda Eskişehir basınında toplam 15 bin tirajı yakalamak içten bile değil."
Aşkun ise "bunun doğru olmadığını" savunmaktadır. Sakarya gazetesinin İstanbul gazeteleri ile aynı fiyata, 25 Yeni Kuruş'a satıldığını söyleyen Aşkun, "Eskişehir gazeteleri, İstanbul gazetelerinin rakibi değil ki, fiyat konusunda bir rekabet yaşansın. Eskiden yerel gazeteler daha ucuzdu ama şimdi okuyucu için bu bir tercih unsuru, tasarruf unsuru olmaktan çıktı. Gazetenin fiyatını düşürsek şu anda, tiraj almayız. Çünkü yerel basın fiyata bakarak satın alınmaz. Ancak İstanbul gazeteleri birbirinin aynısı gibi. O nedenle fiyat indirip rekabet etme yolunu seçiyorlar. Oysa Sakarya'da olan haber İstanbul gazetelerinin hiçbirinde yok. Eskişehir haberi okumak isteyenler de Sakarya satın alıyor. Biz bu fiyata istediğimiz okuyucuyu bulabiliyoruz." diye konuşmaktadır.
Abone sisteminin etkisi
Gazete satışları üzerinde abone sisteminin "neredeyse hiç etkisinin olmadığını" söyleyen Sakarya gazetesi Reklam Müdürü Hüseyin Akyıldız, "Abone işine sıcak bakmıyorum. Gazete satışını düşürür abone. Şu anda Eskişehir'de kahvehaneler gazete abonesi değil. Esnaf ve sanayiciler abone. Yeni fabrika açılırsa o abone oluyor. Böylece de abone sayısı artıyor. Ancak bu rakamın tiraj içinde payı yüzde 1 bile değil." demektedir. Öte yandan yaklaşık 5 yıldır tabloid boyda yayın hayatını sürdüren Akhaber gazetesinin Yazıişleri Müdürü Ali Akyüz, daha çok abone sistemine dayalı olarak yayın yaptıklarını söylemektedir. "Gazeteyi yayınlamaya başladığımızda büyük ekonomik sıkıntılar içerisindeydik. Emanet bilgisayarla işe başladık. Reklam, promosyon, tanıtım yapamadık. Şu anda ancak kendimizi tatmin edecek, müessese haline gelebilecek düzeyde bir çabamız var." diyen Akyüz, tabloid boydan ve siyah beyaz baskıdan ödün vermeden bundan sonraki yıllarda gazete içeriğini zenginleştirmeyi ve sayfa sayısını artırmayı planladıklarını ifade etmektedir. Akyüz de diğer gazetelerdeki kadar olmasa da Akhaber'in tiraj rakamında son yıllarda yüzde 30'a yakın bir artışın olduğunu dile getirmektedir.
Abartma payı
Diğer tüm unsurlardan farklı olarak, gazete tirajlarının diğer gazetelerce abartıldığını ileri süren Kutlu, "Eskişehir gazetelerinin günlük ortalama tirajı 10 bin seviyesindedir. Ancak her bir gazeteye ayrı ayrı sorulduğunda sanki 20 bin tiraj varmış gibi bir rakama ulaşılmaktadır" demektedir.
Gerçekten de yazı dizisi boyunca görüşlerine yer verdiğimiz yerel gazete temsilcilerinin, gazetelerinin tirajları konusunda verdikleri bilgiler alt alta getirilip toplandığında oldukça yüksek bir rakamla karşılaşılmaktadır. Hatta pek çok temsilci, diğerinin söylediği tiraj rakamının "abartılı" ya da "yalan" olduğunu ifade etmektedir. Yine de tiraj artışının son zamanlarda dikkati çektiğini dile getiren Kutlu, bu artışın diğer illerde de yaşanacağını savunmaktadır. İzmir'den sonra Türkiye'de kişi başına yerel gazete okunurluğunun en yoğun olduğu ilin Eskişehir olduğuna işaret eden Kutlu, Eskişehir'de her 50 kişiye bir yerel gazete düşüyor. Bu oran 30 kişiye bir yerel gazeteye düşebilir. Bu zor değil" diye konuşmaktadır.
Eskişehirli gazete okurluğu potansiyeli konusunda Göktekin de şunları söylemektedir: "Benim şu anda ekonomik gücüm olsa, Eskişehir'de yaptıracağım anketlerle, Eskişehirlilerin istediği biçimde bir gazete hazırlarım. Promosyon ve tanımla bu gazeteyi günlük 10 bin, 15 bin satarım."
SONUÇ
Eskişehir basınındaki tiraj artışlarının nedenleri gazeteciler birbirinden farklı unsurlara bağlamaktadırlar. Hatta kimi gazeteciler, kimi nedenler konusunda birbirinin tam tersi görüşleri savunmaktadırlar. Ancak genel olarak yerel gazetelerin yerel gelişmeleri merak eden yeni okurlar kazandığını, gazetenin baskı ve içerik kalitesindeki artışın bunda etkili olduğunu, gazetecilik anlayışındaki değişimle birlikte spor haberleri kadar magazin sayfaları ve diğer haber çeşitlenmelerinin de etkili olduğunu özetle ifade etmek gereklidir.
Edinilen izlenime dayalı olarak ifade edilebilecek bir başka sonuç, gazetecilerin tiraj artışının nedenleri konusunda kesin bir yargıya sahip olmadıkları ve bu konunun üzerine pek de eğilmedikleri şeklindedir. Hatta Aşkun'un şu açıklaması bu anlamda dikkat çekicidir:
"Yerel gazeteler 'çok tiraj kazanayım' diye yayınlanmaz ki. Anadolu gazetelerinin bir çoğu matbaanın bir yan ürünü olarak yayınlanır. Resmi ilanlarla yaşar. Gazete sahibi para kazanmak için gazete çıkartmaz, şehirde kazandığı itibar için çıkarır. İstanbul gazeteleri için tiraj bir güç göstergesidir. Ancak küçük ya da büyük bir yerel gazetenin sahibi olursanız, itibarınız olur, ses getirir. Anadolu'da yerel gazete silah demektir. Kentte herkesin çekindiği bir silahtır bu. Tirajı ne kadar düşük olursa olsun, etkili bir silahtır. Bu nedenle yerel basında tiraj almak gazete sahibi için pek de önemli değildir."
Aşkun daha sonra yerel gazetelerde "tirajdan çok ilanın" önemli olduğunu belirtmekte ve şunları dile getirmektedir:
"Yerel basında ilan almak için de tiraja gerek yok. 10 bin de satsa, 5 bin de satsa, yerel gazeteler aynı ilanı alır. Ancak İstanbul gazeteler için daha fazla tiraj, daha fazla ilan anlamına gelir. Yerel basında ise ilan belli ölçüdedir ve bu da gazeteler arasında belli ölçülerle dağılır. Eskişehir basınında ilan, reklam pazarı kavgası yapılmaz. Tiraj kavgası da yapılmaz. Böyle bir rekabet ortamı yoktur. Gelenekselleşmiş bir yapı vardır. Eskişehirli gazete sahipleri de böyle bir hırs taşımadığı için, herkes yerini bilmekte, ona saygı göstermektedir"
Yayın hayatına başlayalı bir yılı doldurmayan Eskişehir Anadolu gazetesi yazıişleri müdürü Hakkı Kutlu ise "Eskiden öyleydi. Tiraj kaygısı yoktu. Ancak bizim yayın hayatına başlamamız dengeleri değiştirdi. Artık bütün gazeteler ilan alırken tiraj rakamlarını telaffuz etmeye başladılar. Çok yıllık gazete olduklarını söylemeye başladılar. Çünkü bizim gazete satışımız en çok satan iki gazetenin tahtını sallamaya başladı." diye konuşmakta ve yavaş yavaş Eskişehir basınında tiraj ve ilan konulu rekabetin kendisini hissettirmeye başladığını ifade etmektedir.
Akhaber gazetesi Yazıişleri Müdürü Ali Akyüz'ün söyledikleri ise olayın bir başka boyutuna dikkati çekmektedir. Ekonomik güçlükler içinde özverili çabalarla yayınlanan gazete ancak "kendi ayakları üzerinde durma" kavgası vermekte ve yayın hayatına bir şekilde devam etmeye çalışmaktadır.
Eskişehir basınında görülen hareketlilik bundan sonra hangi noktaya ulaşacak ve rekabet neler getirecektir, merak konusudur. Bir başka merak konusu ise bu çalışma ile de bağlantılı olarak, Eskişehir kamuoyunun yerel basına ilgisinin nedenleri ve yerel basına bakışının nasıl olduğudur. Bunlar ise bundan sonraki alan araştırmasının konusunu oluşturmalıdır.
---------------------------------------
Bu araştırmanın tam metni şu hakemli dergide yayımlanmıştır:
Yüksel, E., “Eskişehir Basını Neden Tiraj Kazanıyor”, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Selçuk İletişim 4 (2), 18-29, (2006).
------------------
ESKİŞEHİR BASINI NEDEN TİRAJ KAZANIYOR? (III)
17.03.2005
http://www.dorduncukuvvetmedya.com/article.php?sid=4156
|